crita rakyat



Crita rakyat yaiku saperangan kabudayan arupa crita kang wis sumebar ing masyarakat, cacahe ora bisa kapetung, ora cetha kala mangsane lan ora bisa dilari sapa sejatine sing nganggit.
Crita rakyat bisa kaweruhi nganti seprene amarga kadongengake kanthi cara tradhisional run-tumurun liwat lathi menyang lathi saka mbah buyut tekan anak putune lan ing versi kang beda.
Crita rakyat bisa awujud lisan uga tuladha kang nganggo gerak isyarat utawa pangeling-eling..
Cerita rakyat kaperang dadi 3:
1.        Lisan:
a)  swara rakyat utawa ungkapan tradisional; tuladha paribasan, bebasan, saloka, sanepa
b)  pitakonan tradisional; tuladha cangkriman lan wangsalan
c)  sajak; tuladha guritan, parikan lan syair
d)  gancaran utawa prosa rakyat; tuladha legenda lan mitos
e)  nyanyian rakyat; tuladha suluk, lagu dolanan
2.    Saperangan lisan
a)  ana kapitayan
b)  dolanan rakyat; tuladha jamuran, jalangkung
c)  adat istiadat
d)  upacara
e)  joged rakyat
f)   teater rakyat; tuladha wayang, ketoprak, ludruk
g)  pesta rakyat
3.    Dudu lisan
a)  material; tuladha wewangunan, arsitektur rakyat, sandangan, panganan lan obat-obatan
b)  dudu material; tuladha solah tingkah lan swara, isyarat tradisional kanggo sesambungan sajroning masyarakat
c)  musik rakyat tuladha gamelan
Dene ciri kang bisa dipethil saka crita rakyat, yaiku :
1.      Anonim, ora diweruhi sapa sejatine kang nganggit
2.      Kolektiif, dianggep duweke rakyat bareng-bareng
3.      Statis, ora ana owah-owahan sing wigati saka jaman biyen tumekan jaman saiki
4.      Imajiner, nggambarake kedadeyan-kedadeyan kang mokal anane
5.      Ngemu tuladha, nyritakake bab ala lan bener kanggo tuladha
Tema kang diangkat ana ing crita rakyat kayata :
1.      Legenda ( asal usule papan panggonan )
2.      Fabel ( Crita donyaning  kewan )
3.      Crita dewa-dewi
4.      Crita Bathara    
5.      Crita becik katandhingake tumindak ala/durjana

Tuladha crita rakyat:


Keong Mas 
Kira-kira wis setaun desa Dhadapan nandang mangsa ketiga kang dawa dadine larang pangan lan akeh lelara gawe uripe warga ketula-tula.
Ora beda mbok Randha Dhahapan, pawongan wadon tuwa sing lola tanpa dulur, kanggo nyambung uripe sabendinane dheweke luru krowodan ing alas kewan. Kewan kali kang nyisa ing sawedhing mbebegan. Kahanan kaya mangkono dheweke ora nggresula. Malah saya nyaketake marang Gusti Kuasa. “Duh Gusthi paringana pepajar ing desa kula mugi-mugi inggal kalis saking prahara punika.”
Esuk-esuk mbok Randha menyang alas golek panganan. Nalika lagi milang-miling ruh cahya cumlorot saka sak tengahing kali kang asat. ing batine tuwuh pitakon “Cahya apa kuwi, kok cumlorot kaya emas?” banjur nyedhaki sumber cahya mau. Bareng dicedaki jebul sawijining keong Mas kang nyungsang ing sakupenge watu-watu kali. Keong banjur digawa mulih tekan ngomah lan dicemplungake aneng genthong.
Kaya adat sabene, mbok Randha menyang alas nanging nganti meh surup urung entuk krowodan dheweke banjur mulih ngelanthung ora entuk apa-apa. Sakwise leyeh-leyeh ing emperan dheweke murih nyang pawon menawi ana krowodan kang bisa ngganjel wetenge kang luwe. Dheweke kami tenggengen ngerti panganan kang aneng pawone. Batine kebak pitakon ssapa sing ngeteri panganan kuwi. Ing saben dina sak bacute saben mulih saka alas pawone wis cumepak panganan. Mula kanthi sesidheman dheweke ndhedhepi sapa sejatine sing mlebu ing pawone.
Mbok Randha kaget ora kinara. Saben ditinggal lunga Keong Mas mau metu saka genthong malih dadi putri kang ayu. Mbok Randha banjur nakoni sapa sejatine putri ayu kuwi.
“Ndhuk wong ayu sliramu iki sapa kok nganti kedarang-darang ing alas lan jilma dadi  Keong Mas ?”
“Adhuh biyung aranku Candrakirana, aku iki garwane Raja Inukerta. Raja ing Jenggala.”
“Lho kok nganti dadi Keong Mas lan tumeka alas Dhadapan kuwi larah-larahe kepiye ?”
Dewi Candrakirana banjur njlentrehake menawa ing sakwijining dina dicidra Raja Jin Sakti kang karep ngepek garwa. Ananging dheweke ora gelem nuruti karepe Jin. Jin muntab, Dewi Candrakirana sinebda dadi Keong Mas banjur diguwang nyang kali, adoh saka kraton Jenggala. Wekasane ora bisa ketemu karo garwane Inukerta. Anehing kahanan nalika kecemplungan Keong Mas kaline dadi asat. Asate banyu jalari Keong Mas nyungsang ing watu nganti nemahi tiwas. Bejane ditemu lan diopeni Mbok Randha Dhadapan.

Mula kuwi yen supaya aku ora konangan Raja Jin aku tak ndelik neng kene anggepen aku anakmu dhewe lan wenehana aran Limaran. Lagi saktengahing rerembugan, ana swara lanang di dhodog Mbok Randha banjur mbukakne lawang. Dhayoh kang sandhangane nudhuhake punggawa kraton, crita menawa dheweke diutus Raden Inukerta supaya njaluk banyu kang diwadahi bokor kencana.
Nampa kendhi pratala kang diwadahi bokor kencana, Raden Inukerta sauwat kaget amargi kelingan ora ana liyane sing kagungan kendhi pratala diwadahi bokor kencana kajaba Dewi Candrakirana. Raden Inukerta banjur ngajak para punggawa bali menyang Dhadapan nemoni Limaran. Eba bungahe Raden Inukerta ketemu Limaran kang sejatine garwane dewe Dewi Candrakirana kang wis suwe ilang. Ketemune Raden Inukerta karo garwane dibarengi udan deres ing desa Dhadapan. Tekane udan wise pageblug ing desa Dhadapan. Kali bali mili, tlaga agung, desa dadi reja. Kabul panyuwune Mbok Randha Dhadapan.

Tuladha sanesipun:


JAKA TARUB
Wonten ing satunggaling dhusun, wonten kulawarga ingkang naminipun mbok randha kaliyan putra kakungipun. Putra kakungipun ingkang sampun ngancik diwasa lan naminipun inggih menika Jaka Tarub. Padamelan saben dinten inggih menika madosi ron pisang utawi ron jati kangge dipunsade wonten peken ing saklebetipun kitha Kudus. Ron menika dipunlintakaken kaliyan uwos kaliyan sarem kangge ulamipun saben dinten. Tindakanipun wonten peken ngantos pinten-pinten minggu saking tebihing kitha. Pedamelan sanesipun Jaka Tarub menika mbebedhak wonten wana kangge ulamipun.
Wontan ing satunggaling dinten  ing kulawarga menika mboten gadhah ulam kangge dhaharipun saben dinten lajeng Jaka Tarub matur kaliyan biyung kangge kesah wonten wana kangge mbebedhak. Kados adatipun menawi mbebedhak bidhalipun sakwise subuh supados konduripun boten surup. Ananging boten ngertos menapa menika sampun dangu amargi mboten angsal punapa-punapa, menika Jaka Tarub nembe apes, sampun sonten sampun dangu lampahipun Jaka Tarub boten manggih.
Satunggal punapa kemawon sato kewan. Namung Jaka Tarub menika mboten sambat. Piyambakipun taksih nglajengaken lampahipun ingkang tebih sanget wonten ing salebetipun wana. Ananging ngantos dalu Jaka Tarub taksih mboten angsal punapa-punapa. Amargi Saking sayahipun Jaka Tarub kepengin sumendhe ngantos sare saestu, amargi lampahipun menika tebih sanget lajeng Jaka Tarub sare ing sakjeronipun wana. Piyambakipun kaget amargi kepireng suwanten gumujenging tiyang-tiyang estri sami gumujengan. Amargi pengin ngertos suwanten menika punapa lan saking pundi sejatosipun pramila Jaka Tarub madosi suwanten menika. Piyambakipun menika mboten percaya kalian ingkang Jaka Tarub weruhi ing dalu menika. Jaka Tarub kaget amargi ing tengahing wana wonten suwanten widodari-widodari ingkang sami gumujengan sinambi siram lelangen ing sendhang. Jaka Tarub nyaketi panggenan widodari menika ingkang nembe siram kala wau amargi dalu punika kaleresipun wulan purnama. Sanalika Jaka Tarub gadhah pamanggih pengin garwa satunggal pramila piyambakipun mundhut rasukan satunggal lan dipunsinggitaken. Wonten satunggal widodari ingkang kicalan rasukan dipuntilar rencangipun sasamya widodari. Widodari menika duka lan nuwun lajeng widodari menika dipuncaketi Jaka Tarub lan dipun reh-reh lajeng dipunbeta wangsul lan kagarwa dening Jaka Tarub, widodari menika gadhah nami Nawang Wulan.
                Wonten ing satunggaling dinten Nawang Wulan sampun kagungan putri saking Jaka Tarub ingkang naminipun Nawang Sih, amargi rasukan kathah ingkang reged pramila Nawang Wulan nyuwun Jaka Tarub kangge nenggani Nawang Sih kaliyan adangipun kanthi manthi-manthi, lan Jaka Tarub boten angsal mbukak kekep. Saktindakipun Nawang Wulan wonten lepen Jaka Tarub malah kepengin ngertos isinipun kekep, menika punapa Jaka Tarub kaget menapa amargi ingkang dipun adang garwanipun naming satunggal pantun kemawon. Saking kedadosan punika kaseteripun Nawang Wulan dados widodari ical lan adangipun satunggal las dados satunggal bugak ical. Pramila mulai nutu pari adangipun uwos dados limrahipun tiyang gesang wonten brebayan amargi pantunipun telas kantun rentengan wonten lumbung.
                Ing satunggaling dinten Nawang Wulan nglengkep gelaran klasa kados pundi kegetipun manah Nawang Wulan mersani rasukan widodari wonten ing ngandhapipun klasa, piyambakipun kaget saknalika piyambakipun duka dhumateng garwanipun amargi sampun dipunapusi.
Nawang Wulan menika lajeng ngagem rasukan mutusaken kangge minggah kayangan malih. Sakderengipun minggah ing kayangan Nawang Wulan pesen kaliyan Nawang Sih yen kepureh kangen mersani mbulan amargi ing tengahing bulan wonten bayangipun Nawang Wulan. Anaging sak sampunipun dugi kayangan Nawang Wulan boten dipuntampi malih dados widodari amargi sampun kecampuran kaliyan manungsa. Nawang Wulan menika lingsem lan boten purun jelma malih dados manungsa, amargi rekaos gesangipun pramila Nawang Wulan nglalu wonten segara kidul wonten segara kidul lan dados Ratu Kidul ingkang gadhah naminipun Nyi Roro Kidul.

0 Response to "crita rakyat"

Post a Comment

CEK WETON

Nama Anda :
Tgl. Lahir Anda :