Crita rakyat yaiku saperangan kabudayan arupa crita
kang wis sumebar ing masyarakat, cacahe ora bisa kapetung, ora cetha kala
mangsane lan ora bisa dilari sapa sejatine sing nganggit.
Crita rakyat bisa kaweruhi nganti seprene amarga
kadongengake kanthi cara tradhisional run-tumurun liwat lathi menyang lathi saka mbah
buyut tekan anak putune lan ing
versi kang beda.
Crita rakyat bisa awujud lisan uga tuladha kang nganggo gerak isyarat utawa
pangeling-eling..
Cerita rakyat kaperang dadi 3:
1.
Lisan:
a) swara rakyat utawa ungkapan
tradisional; tuladha paribasan, bebasan, saloka, sanepa
b) pitakonan tradisional; tuladha
cangkriman lan wangsalan
c) sajak; tuladha guritan, parikan
lan syair
d) gancaran utawa prosa rakyat; tuladha
legenda lan mitos
e) nyanyian rakyat; tuladha suluk, lagu
dolanan
2. Saperangan lisan
a) ana kapitayan
b) dolanan rakyat; tuladha jamuran, jalangkung
c) adat istiadat
d) upacara
e) joged rakyat
f) teater rakyat; tuladha wayang, ketoprak,
ludruk
g) pesta rakyat
3. Dudu lisan
a) material; tuladha wewangunan, arsitektur
rakyat, sandangan, panganan lan obat-obatan
b) dudu material; tuladha solah tingkah lan swara, isyarat tradisional
kanggo sesambungan sajroning masyarakat
c) musik rakyat tuladha gamelan
Dene ciri kang bisa dipethil saka crita rakyat,
yaiku :
1. Anonim, ora diweruhi sapa sejatine kang nganggit
2. Kolektiif, dianggep duweke rakyat bareng-bareng
3. Statis, ora ana owah-owahan sing wigati saka jaman
biyen tumekan jaman saiki
4. Imajiner, nggambarake kedadeyan-kedadeyan kang
mokal anane
5. Ngemu
tuladha, nyritakake bab ala lan bener kanggo tuladha
Tema kang diangkat ana ing crita rakyat kayata :
1. Legenda ( asal usule papan panggonan )
2. Fabel ( Crita donyaning kewan )
3. Crita dewa-dewi
4. Crita Bathara
5.
Crita becik katandhingake
tumindak ala/durjanaTuladha crita rakyat:
Keong Mas
Kira-kira wis setaun desa
Dhadapan nandang mangsa ketiga kang dawa dadine larang pangan lan akeh lelara
gawe uripe warga ketula-tula.
Ora beda mbok Randha Dhahapan,
pawongan wadon tuwa sing lola tanpa dulur, kanggo nyambung uripe sabendinane
dheweke luru krowodan ing alas kewan. Kewan kali kang nyisa ing sawedhing
mbebegan. Kahanan kaya mangkono dheweke ora nggresula. Malah saya nyaketake marang
Gusti Kuasa. “Duh Gusthi paringana pepajar ing desa kula mugi-mugi inggal kalis
saking prahara punika.”
Esuk-esuk mbok Randha menyang
alas golek panganan. Nalika lagi milang-miling ruh cahya cumlorot saka sak
tengahing kali kang asat. ing batine tuwuh pitakon “Cahya apa kuwi, kok
cumlorot kaya emas?” banjur nyedhaki sumber cahya mau. Bareng dicedaki jebul
sawijining keong Mas kang nyungsang ing sakupenge watu-watu kali. Keong banjur
digawa mulih tekan ngomah lan dicemplungake aneng genthong.
Kaya adat sabene, mbok Randha
menyang alas nanging nganti meh surup urung entuk krowodan dheweke banjur mulih
ngelanthung ora entuk apa-apa. Sakwise leyeh-leyeh ing emperan dheweke murih nyang
pawon menawi ana krowodan kang bisa ngganjel wetenge kang luwe. Dheweke kami
tenggengen ngerti panganan kang aneng pawone. Batine kebak pitakon ssapa sing
ngeteri panganan kuwi. Ing saben dina sak bacute
saben mulih saka alas pawone wis cumepak panganan. Mula kanthi
sesidheman dheweke ndhedhepi sapa sejatine sing mlebu ing pawone.
Mbok Randha kaget ora kinara.
Saben ditinggal lunga Keong Mas mau metu saka genthong malih dadi putri kang
ayu. Mbok Randha banjur nakoni sapa sejatine putri ayu kuwi.
“Ndhuk wong ayu sliramu iki
sapa kok nganti kedarang-darang ing alas lan jilma dadi Keong Mas ?”
“Adhuh biyung aranku Candrakirana,
aku iki garwane Raja Inukerta. Raja ing Jenggala.”
“Lho kok nganti dadi Keong Mas
lan tumeka alas Dhadapan kuwi larah-larahe kepiye ?”
Dewi Candrakirana banjur
njlentrehake menawa ing sakwijining dina dicidra Raja Jin Sakti kang karep
ngepek garwa. Ananging dheweke ora gelem nuruti karepe Jin. Jin muntab, Dewi
Candrakirana sinebda dadi Keong Mas banjur diguwang nyang kali, adoh saka
kraton Jenggala. Wekasane ora bisa ketemu karo garwane Inukerta. Anehing
kahanan nalika kecemplungan Keong Mas kaline dadi asat. Asate banyu jalari
Keong Mas nyungsang ing watu nganti nemahi tiwas. Bejane ditemu lan diopeni
Mbok Randha Dhadapan.
Mula kuwi yen supaya aku ora konangan Raja Jin aku tak ndelik neng kene anggepen aku anakmu dhewe lan wenehana aran Limaran. Lagi saktengahing rerembugan, ana swara lanang di dhodog Mbok Randha banjur mbukakne lawang. Dhayoh kang sandhangane nudhuhake punggawa kraton, crita menawa dheweke diutus Raden Inukerta supaya njaluk banyu kang diwadahi bokor kencana.
Nampa kendhi pratala kang diwadahi bokor kencana,
Raden Inukerta sauwat kaget amargi kelingan ora ana liyane sing kagungan kendhi
pratala diwadahi bokor kencana kajaba Dewi Candrakirana. Raden Inukerta banjur ngajak para punggawa bali menyang
Dhadapan nemoni Limaran. Eba bungahe Raden Inukerta ketemu Limaran kang
sejatine garwane dewe Dewi Candrakirana kang wis suwe ilang. Ketemune Raden
Inukerta karo garwane dibarengi udan deres ing desa Dhadapan. Tekane udan wise
pageblug ing desa Dhadapan. Kali bali mili, tlaga agung, desa dadi reja. Kabul panyuwune Mbok Randha Dhadapan.Mula kuwi yen supaya aku ora konangan Raja Jin aku tak ndelik neng kene anggepen aku anakmu dhewe lan wenehana aran Limaran. Lagi saktengahing rerembugan, ana swara lanang di dhodog Mbok Randha banjur mbukakne lawang. Dhayoh kang sandhangane nudhuhake punggawa kraton, crita menawa dheweke diutus Raden Inukerta supaya njaluk banyu kang diwadahi bokor kencana.
Tuladha sanesipun:
Wonten ing satunggaling dhusun,
wonten kulawarga ingkang naminipun mbok randha kaliyan putra kakungipun. Putra
kakungipun ingkang sampun ngancik diwasa lan naminipun inggih menika Jaka Tarub.
Padamelan saben dinten inggih menika madosi ron pisang utawi ron jati kangge
dipunsade wonten peken ing saklebetipun kitha Kudus. Ron menika dipunlintakaken
kaliyan uwos kaliyan sarem kangge ulamipun saben dinten. Tindakanipun wonten
peken ngantos pinten-pinten minggu saking tebihing kitha. Pedamelan sanesipun
Jaka Tarub menika mbebedhak wonten wana kangge ulamipun.
Wontan ing satunggaling dinten ing kulawarga menika mboten gadhah
ulam kangge dhaharipun saben dinten lajeng Jaka Tarub matur kaliyan biyung
kangge kesah wonten wana kangge mbebedhak. Kados adatipun menawi mbebedhak bidhalipun sakwise subuh supados konduripun
boten surup. Ananging boten ngertos menapa menika sampun dangu amargi mboten
angsal punapa-punapa, menika Jaka Tarub nembe apes, sampun sonten sampun dangu
lampahipun Jaka Tarub boten manggih.
Satunggal punapa kemawon sato kewan. Namung Jaka
Tarub menika mboten sambat. Piyambakipun taksih nglajengaken lampahipun ingkang
tebih sanget wonten ing salebetipun wana. Ananging ngantos dalu Jaka Tarub
taksih mboten angsal punapa-punapa. Amargi Saking sayahipun Jaka Tarub kepengin
sumendhe ngantos sare saestu, amargi lampahipun menika tebih sanget lajeng Jaka
Tarub sare ing sakjeronipun wana. Piyambakipun
kaget amargi kepireng suwanten gumujenging tiyang-tiyang estri sami gumujengan.
Amargi pengin ngertos suwanten menika punapa lan
saking pundi sejatosipun pramila Jaka Tarub madosi suwanten menika.
Piyambakipun menika mboten percaya kalian ingkang Jaka Tarub weruhi ing dalu
menika. Jaka Tarub kaget amargi ing tengahing wana wonten suwanten
widodari-widodari ingkang sami gumujengan sinambi siram lelangen ing sendhang.
Jaka Tarub nyaketi panggenan widodari menika ingkang nembe siram kala wau
amargi dalu punika kaleresipun wulan purnama. Sanalika Jaka Tarub gadhah
pamanggih pengin garwa satunggal pramila piyambakipun mundhut rasukan satunggal
lan dipunsinggitaken. Wonten satunggal widodari ingkang kicalan rasukan dipuntilar
rencangipun sasamya widodari. Widodari menika duka lan nuwun lajeng widodari
menika dipuncaketi Jaka Tarub lan dipun reh-reh lajeng dipunbeta wangsul lan
kagarwa dening Jaka Tarub, widodari menika gadhah nami Nawang Wulan.Wonten ing satunggaling dinten Nawang Wulan sampun kagungan putri saking Jaka Tarub ingkang naminipun Nawang Sih, amargi rasukan kathah ingkang reged pramila Nawang Wulan nyuwun Jaka Tarub kangge nenggani Nawang Sih kaliyan adangipun kanthi manthi-manthi, lan Jaka Tarub boten angsal mbukak kekep. Saktindakipun Nawang Wulan wonten lepen Jaka Tarub malah kepengin ngertos isinipun kekep, menika punapa Jaka Tarub kaget menapa amargi ingkang dipun adang garwanipun naming satunggal pantun kemawon. Saking kedadosan punika kaseteripun Nawang Wulan dados widodari ical lan adangipun satunggal las dados satunggal bugak ical. Pramila mulai nutu pari adangipun uwos dados limrahipun tiyang gesang wonten brebayan amargi pantunipun telas kantun rentengan wonten lumbung.
Ing satunggaling dinten Nawang Wulan nglengkep gelaran klasa kados pundi kegetipun manah Nawang Wulan mersani rasukan widodari wonten ing ngandhapipun klasa, piyambakipun kaget saknalika piyambakipun duka dhumateng garwanipun amargi sampun dipunapusi. Nawang Wulan menika lajeng ngagem rasukan mutusaken kangge minggah kayangan malih. Sakderengipun minggah ing kayangan Nawang Wulan pesen kaliyan Nawang Sih yen kepureh kangen mersani mbulan amargi ing tengahing bulan wonten bayangipun Nawang Wulan. Anaging sak sampunipun dugi kayangan Nawang Wulan boten dipuntampi malih dados widodari amargi sampun kecampuran kaliyan manungsa. Nawang Wulan menika lingsem lan boten purun jelma malih dados manungsa, amargi rekaos gesangipun pramila Nawang Wulan nglalu wonten segara kidul wonten segara kidul lan dados Ratu Kidul ingkang gadhah naminipun Nyi Roro Kidul.
0 Response to "crita rakyat"
Post a Comment